Mama Terapeutka: Choć termin ten pojawia się dość często w różnych publikacjach, to z doświadczenia wiem, że nie dla wszystkich jest zrozumiały. Zacznijmy więc od wyjaśnienia, czym właściwie jest motoryka mała?
Edyta Tyszkiewicz: Wszystkim, a przynajmniej większości znane są terminy: motoryka duża, motoryka mała. Duża – ogólnie mówiąc- odnośni się do zręczności ruchowej całego ciała. Zaś motoryka mała to wszelkie czynności wykonywane przed dłonie i palce. Jak bardzo jest ważna, niech uświadomi nam fakt, iż utrata kciuka w ręce dominującej to nawet do 45% utraty uszczerbku zdrowia ogólnego, w zależności od ubezpieczalni! Sir Charles Bell napisał: „To dzięki ręce człowiek zarabia na życie, rodzice pieszczą swe dzieci, muzyk gra sonaty, ociemniały czyta, a głuchy mówi.”
MT: Jak powinien przebiegać prawidłowy rozwój w zakresie motoryki małej u dzieci?
ET: Nie da się w zasadzie rozdzielić rozwoju sensomotorycznego od rozwoju motoryki małej. Nie mniej zgodnie z prawami rozwojowymi, aby dziecko mogło osiągnąć zdolności grafomotoryczne musi przejść i opanować poszczególne etapy chwytu. U noworodka widzimy ODRUCH CHWYTNY w reakcji na podciąganie. Od 2 do 4 miesiąca odruch ten powoli zanika, ale ruchy dowolne jeszcze nie są wykształcone. Jest to tak zwany okres przejściowy. W 3 i 4 miesiącu życia dziecko krótko trzyma przedmiot i nie używa przy tym kciuka ani palca wskazującego. 4- 5 miesiąc życia to początek CHWYTANIA DŁONIOWEGO. Będzie się odtąd rozwijał. Na razie dziecko zbliża ręce do przedmiotu, ale nie jest jeszcze zdolne do samodzielnego chwytu. Przedmiot wsunięty do rączki- wypada. 5-6 miesiąc życia: dziecko zaczyna posługiwać się chwytem dłoniowym. W tym okresie zaczyna też rozwijać się chwyt PROMIENIOWO- PALCOWY. Polega on tym, iż przy zgiętym nadal nadgarstku, palce II do V pchają trzymany przedmiot w kierunku opozycji kciuka i promieniowej strony dłoni. 7-8 miesiąc życia to zaczątek rozwoju CHWYTU NOŻYCOWEGO, dziecko zaczyna używać wówczas kciuka. Można też zaobserwować początki zabaw manipulacyjnych. W 9 miesiącu doskonali się CHWYT PROMIENIOWO- PALCOWY. Zwiększa się zgięcie grzbietowe nadgarstka, wzrasta opozycja kciuka. Rozwijają się ruchy palca wskazującego. W wieku 10 miesięcy opanowuje CHWYT OPUSZKOWY, zwany też PĘSETOWYM. Czyli kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom, a palce III, IV i V są nieznacznie zgięte. Przedmiot jest trzymany między opuszkami paliczków dalszych kciuka i palca II. Około 12 miesiąca życia kształtuje się DOSKONAŁY CHWYT OPUSZKOWY. Dziecko może trzymać nawet bardzo małe przedmioty. W ciągu następnych lat życia nadal chwyt się doskonali. Około 6 roku życia dziecko osiąga całkowitą dojrzałość palców oraz nadal doskonali złożoność i precyzję ruchów. Pamiętać przy tym należy, iż tego rodzaju „tabelki” prawidłowego rozwoju to średnia wyciągnięta z obserwacji wielu dzieci. Czyli jeśli widzimy, że coś chwilę później rozwija się u naszego dziecka, nie panikujmy. Obserwujmy po prostu. Pamiętajmy również o innych sferach rozwoju, np. czuciu głębokim, zmyśle dotyku czy zmyśle równowagi, kontroli posturalnej całego ciała itp.
MT: Rodzice z którymi miałam okazję pracować niekiedy wyrażali swoje zaniepokojenie problemami swoich dzieci z grafomotoryką, czyli pisaniem, rysowaniem. Nie wiedzieli np. jak mają uczyć swoje dzieci prawidłowego trzymania kredek, czy długopisu. Od kiedy i w jaki sposób możemy wspomagać nasze dzieci w tym obszarze?
ET: Jak wynika z odpowiedzi na poprzednie pytanie, około 6 roku życia dziecko osiąga całkowitą dojrzałość palców. Na każdym etapie należy wspierać dziecko i korygować na miarę jego możliwości prawidłowy chwyt np. kredki, czy ołówka. Każde dziecko jest inne, więc jest to kwestia indywidualna. Jeżeli dziecko jest nadwrażliwe na dotyk, będziemy wspierać tę sferę. Nie mniej na jednych z zajęć w gabinecie, dwuletnia dziewczynka sięgnęła po kredki. Po prawidłowym ustawieniu palców, ten chwyt pozostał jej na stałe. Prawidłowo trzymane narzędzie pisarskie znajduje się pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym i opiera się na palcu środkowym. To tzw. chwyt trójpunktowy. Dziecko powinno trzymać owo narzędzie w pobliżu jego końcówki, ale na tyle daleko aby dobrze widziało to, co pisze.
MT: Na co dzień zajmujesz się pracą z dziećmi i osobami dorosłymi. Jednym z ważnych obszarów Twojej pracy jest terapia ręki. Na czym właściwie polega taka terapia i kiedy powinniśmy z niej skorzystać?
ET: Głównym obszarem mojej działalności jest neurorehabilitacja z C-eye. Nie mniej powszechną wiedzą jest, iż nieprawidłowości w pracy mózgu, mogą wpływać na nieprawidłowe działanie ręki i odwrotnie. Terapia ręki więc, także doskonale wpisuje się w rehabilitację neurologiczną. Np. bez umiejętności grafomotrycznych dziecku trudniej jest mówić. Dzieje się tak dlatego, iż obszary ruchowe ręki i mowy znajdują się blisko siebie w mózgu człowieka. Terapia ręki uczy cierpliwości i stymuluje koncentrację. Dla kogo? Jeśli chodzi o dorosłych to z reguły po udarach, wylewach, czy różnego rodzaju wypadkach wskutek których jedna bądź obie ręce są mało sprawne. Jeżeli chodzi o dzieci. Tu lista jest długa i pewnie i tak nie wszystko zdołam w niej ująć. Powinniśmy skorzystać z terapii ręki, gdy dziecko: ma trudności z planowaniem ruchowym i uczeniem się nowych czynności manualnych, manipulacyjnych, ma niezgrabne, mało precyzyjne ruchy dłoni, związane z nieprawidłowym napięciem mięśniowym (nadmiernym bądź zbyt małym) – mocno zaciska kredkę/ ołówek bądź kredki wypadają z dłoni, nie lubi dotykać nowych i różnorodnych faktur, ma trudności z koordynacją obu rąk podczas zabaw manipulacyjnych, ma wyraźnie obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej, dostarcza sobie dodatkowych wrażeń proprioceptywnych i domaga się zdecydowanego i mocnego ucisku dłoni, np. siada na własnych dłoniach, bardzo mocno zaciska ręce na przedmiotach, uderza rękami w przedmioty o ostrych i bardzo wyraźnych fakturach, niechętnie podejmuje czynności wymagających precyzyjnych ruchów dłoni czy palców tak jak na przykład pisanie i rysowanie, malowanie, lepienie z plasteliny, układanie drobnych przedmiotów, ma problemy z nauką samoobsługi, czyli ubieraniem, wiązaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, wykonuje czynności wymagające dużej precyzji zbyt wolno lub za szybko i bardzo niedbale, szybkość ruchów dziecka nie jest dostosowana do zadania, ma duże trudności z dostosowaniem siły do określonego zadania ruchowego, ma trudności z koordynacją ruchów dłoni, palców i przedramienia, ma zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i obustronnej integracji, co może przejawiać się brzydkim pismem i mało estetycznymi pracami plastycznymi, nie dostosowuje szybkości ruchów rąk do zadania. Natomiast odpowiedź, na czym polega terapia ręki nie jest jednoznaczna, gdyż zależy od rodzaju problemu z jakim pacjent się zgłasza.
MT: Bardzo dziękuję za niezwykle cenną wiedzę.
Mama Terapeutka serdecznie poleca profil na FB Centrum Neurorehabilitacji: https://www.facebook.com/neurorehabilitacja.rehabilitacja.pedagogiczna/ oraz stronę internetową: http://centrum-neurorehabilitacji.pl/
